Ο θυρεοειδής
αδένας
Τι είναι ο θυρεοειδής αδένας
Ο θυρεοειδής αδένας είναι ένας μικρού μεγέθους αδένας που βρίσκεται στο κάτω και πρόσθιο μέρος του λαιμού, μπροστά από την τραχεία και ακριβώς κάτω από το λεγόμενο μήλο του Αδάμ. Έχει το σχήμα πεταλούδας, με δύο λοβούς στα πλάγια οι οποίοι ενώνονται στη μέση από το λεγόμενο ισθμό. Ζυγίζει φυσιολογικά γύρω στα 20 γραμμάρια.
Τα νεύρα που ελέγχουν τις φωνητικές χορδές (λαρυγγικά νεύρα) βρίσκονται ακριβώς πίσω από το θυρεοειδή αδένα, όπου βρίσκονται επίσης –σε στενή σχέση με το θυρεοειδή- και τέσσερις πολύ μικροί αδένες που ονομάζονται παραθυρεοειδείς και οι οποίοι ελέγχουν τα επίπεδα του ασβεστίου στο αίμα.
Οι ορμόνες που εκκρίνει είναι πολύ σημαντικές για την ανάπτυξη του ανθρώπινου οργανισμού αλλά και για το γενικό έλεγχο του μεταβολισμού. Ο θυρεοειδής αδένας παράγει δύο σημαντικές ορμόνες: την τετρα-ιωδοθυρονίνη (Τ4) ή θυροξίνη, και την τρι-ιωδοθυρονίνη (Τ3). Οι ορμόνες αυτές ελέγχουν το μεταβολισμό (κατανάλωση οξυγόνου, θερμοκρασία του σώματος, χρησιμοποίηση των σακχάρων και των πρωτεϊνών….) και επηρεάζουν έτσι πολλά συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού (μύες, καρδιακό ρυθμό, νευρικό σύστημα).
Ο θυρεοειδής είναι ρυθμιστής του συνόλου των λειτουργιών του ανθρώπινου οργανισμού. Οι παθήσεις του θυρεοειδούς προσβάλλουν το 0,8 έως 5% του πληθυσμού και είναι 4 έως 7 φορές πιο συχνές στις γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες.
Πώς λειτουργεί ο θυρεοειδής αδένας
Το ιώδιο παίζει σημαντικό ρόλο στη λειτουργία του θυρεοειδή αδένα. Αποτελεί το κύριο συστατικό των θυρεοειδικών ορμονών και είναι ουσιώδες για την παραγωγή τους. Το ιώδιο που υπάρχει στον οργανισμό μας προέρχεται από το νερό και τις τροφές που καταναλώνουμε. Σε μερικές περιοχές του κόσμου, κυρίως ορεινές και απομακρυσμένες από τη θάλασσα, υπάρχει έλλειψη ιωδίου στη φυσική του μορφή και έτσι αυτό θα πρέπει να προστίθεται στο νερό και το ψωμί. Στην Ελλάδα το μαγειρικό αλάτι είναι εμπλουτισμένο σε ιώδιο, και επομένως η πρόσληψη ιωδίου είναι παραπάνω από ικανοποιητική. Η υπερβολική κατανάλωση αλατιού, ωστόσο, μπορεί να επιδεινώσει ορισμένες παθήσεις του θυρεοειδούς.
Τα τρία εμπλεκόμενα όργανα
Για να κατανοήσουμε πως λειτουργεί ο θυρεοειδής αδένας, πρέπει να περιγράψουμε τρία διαφορετικά όργανα τα οποία λειτουργούν σε στενή συνεργασία: το θυρεοειδή αδένα, την υπόφυση και τον υποθάλαμο.
Ο θυρεοειδής αδένας είναι ένας ενδοκρινής αδένας, που σημαίνει ότι εκκρίνει εξειδικευμένες ουσίες, τις ορμόνες, απευθείας στην κυκλοφορία του αίματος. Οι θυρεοειδικές ορμόνες παρεμβαίνουν στην ανάπτυξη του νευρικού συστήματος κατά την εμβρυική ζωή και στην ανάπτυξη του οργανισμού γενικότερα κατά την πρώτη παιδική ηλικία. Παίζουν σημαντικό ρόλο και ρυθμίζουν την καλή λειτουργία πολλών οργάνων σε όλες τις ηλικίες.
Η υπόφυση είναι επίσης ενδοκρινής αδένας και βρίσκεται σε μια μικρή οστική κοιλότητα στη βάση του κρανίου. Εκκρίνει πολλές διαφορετικές ορμόνες από τις οποίες μία, η θυρεοειδοτρόπος ορμόνη, επηρεάζει άμεσα τη λειτουργία του θυρεοειδούς αδένα.
Ο υποθάλαμος, τέλος, είναι μια περιοχή του εγκεφάλου, κοντά στην υπόφυση, και ελέγχει την καλή λειτουργία της.
Σε έναν υγιή οργανισμό, τα τρία αυτά όργανα, ο θυρεοειδής, η υπόφυση και ο υποθάλαμος, λειτουργούν σε πλήρη αρμονία προκειμένου η έκκριση των θυρεοειδικών ορμονών από το θυρεοειδή αδένα να διατηρείται τέλεια προσαρμοσμένη στις ανάγκες του οργανισμού.
Η ρύθμιση της λειτουργίας του θυρεοειδούς
Η λειτουργία του θυρεοειδούς αδένα ελέγχεται με τη μεσολάβηση ορμονών που εκκρίνονται από δύο άλλα όργανα:
- Την υπόφυση, που βρίσκεται στη βάση του εγκεφάλου και εκκρίνει την θυρεοειδοτρόπο ορμόνη (Thyroid Stimulating Hormone –TSH ή thyrotropin)
- Τον υποθάλαμο, μια μικρή περιοχή του εγκεφάλου πάνω από την υπόφυση, η οποία εκκρίνει την εκλυτική της θυρεοειδοτρόπου ορμόνης (Thyrotropin Releasing Hormone –TRH)
Ο υποθάλαμος και η υπόφυση ανιχνεύουν τα χαμηλά επίπεδα των θυρεοειδικών ορμονών στο αίμα. Ο υποθάλαμος τότε ελευθερώνει την TRH η οποία διεγείρει την έκκριση της TSH από την υπόφυση. Η αύξηση των επιπέδων της TSH διεγείρει με τη σειρά της την έκκριση των θυρεοειδικών ορμονών από το θυρεοειδή αδένα για να αποκατασταθούν με τον τρόπο αυτό οι συγκεντρώσεις των θυρεοειδικών ορμονών στο αίμα σε φυσιολογικά επίπεδα.
Οι τρεις αδένες και οι ορμόνες που αυτοί ελευθερώνουν σχηματίζουν τον άξονα υποθάλαμος-υπόφυση-θυροειδής αδένας.
- Εάν η παραγωγή των θυρεοειδικών ορμονών (Τ4 και Τ3) δεν είναι επαρκής, μειώνεται η συγκέντρωση τους στο αίμα. Αυτή η μείωση της συγκέντρωσης των Τ4 και Τ3 στο αίμα διεγείρει τον υποθάλαμο ο οποίος εκκρίνει μεγαλύτερα ποσά TRH, η οποία με τη σειρά της διεγείρει την υπόφυση για την παραγωγή μεγαλύτερων ποσών TSH, η οποία ακολούθως θα διεγείρει την παραγωγή μεγαλύτερων ποσοτήτων θυρεοειδικών ορμονών από το θυρεοειδή αδένα.
- Εάν η παραγωγή θυρεοειδικών ορμονών (Τ4 και Τ3) είναι μεγαλύτερη από το φυσιολογικό τότε αυξάνεται η συγκέντρωση τους στο αίμα. Αυτή η αύξηση της συγκέντρωσης των θυρεοειδικών ορμονών στο αίμα επιδρά στον υποθάλαμο και την υπόφυση ελαττώνοντας την παραγωγή της TRH και TSH αντίστοιχα. Η επακόλουθη επομένως μείωση της συγκέντρωσης TSH στο αίμα μειώνει την παραγωγή των θυρεοειδικών ορμονών από το θυρεοειδή αδένα μέχρι τα επίπεδα τους στο αίμα να επανέλθουν στο φυσιολογικό.
Ο τρόπος με τον οποίο εμφανίζεται η βρογχοκήλη σε κατοίκους περιοχών με έλλειψη ιωδίου είναι ένα καλό παράδειγμα κατανόησης του τρόπου λειτουργίας του άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-θυροειδούς.
Εάν με τη διατροφή δεν προσλαμβάνονται επαρκείς ποσότητες ιωδίου τότε ο θυρεοειδής αδένας δεν μπορεί να παράγει και να απελευθερώσει παρά μικρή μόνο ποσότητα θυρεοειδικών ορμονών. Η έλλειψη αυτή θυρεοειδικών ορμονών στο αίμα γίνεται αντιληπτή τόσο από τον υποθάλαμο όσο και από την υπόφυση. Ο υποθάλαμος αντιδρά με αύξηση της έκκρισης TRH η οποία με τη σειρά της προκαλεί αύξηση της παραγωγής TSH από την υπόφυση. Επιπλέον, η υπόφυση αντιδρά και απευθείας στην έλλειψη των θυρεοειδικών ορμονών στο αίμα αυξάνοντας ακόμη περισσότερο την παραγωγή TSH.
Η αυξημένη TSH διευκολύνει την πρόσληψη από το θυρεοειδή αδένα του μεγαλύτερου μέρους του ιωδίου που περιέχεται στο νερό και τα τρόφιμα προκαλώντας συνακόλουθα αύξηση της παραγωγής των θυρεοειδικών ορμονών από το θυρεοειδή αδένα. Από την άλλη μεριά η TSH διαδραματίζει και ένα δεύτερο ρόλο: προκαλεί υπερτροφία των θυρεοειδικών κυττάρων. Ο αδένας τελικά μεγαλώνει σε μέγεθος και γίνεται υπερτροφικός σε αντίδραση στην αυξημένη έκκριση TSH. Επομένως, η πλειονότητα των κατοίκων περιοχών με έλλειψη ιωδίου εμφανίζουν βρογχοκήλη, προκειμένου ο αυξημένος σε μέγεθος θυρεοειδής να παράγει την απαραίτητη ποσότητα ορμονών για τη φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού.
Τόσο στα υγιή άτομα όσο και στα άτομα με βρογχοκήλη, ο άξονας υποθάλαμος-υπόφυση-θυρεοειδής ρυθμίζει με ακρίβεια την παραγωγή και έκκριση των θυρεοειδικών ορμονών και επιτρέπει στο θυρεοειδή να αντιδρά σε καταστάσεις που απαιτούν μεγάλη ή μικρότερη απελευθέρωση θυρεοειδικών ορμονών.
Οι ορμόνες
Τέσσερις ορμόνες εμπλέκονται στη λειτουργία του θυρεοειδούς:
- η θυροξίνη (Τ4),
- η τριιωδοθυρονίνη (Τ3),
- η θυρεοειδοτρόπος ορμόνη( TSH-Thyroid Stimulating Hormone), και
- η TRH (Thyrostimulin Regulating Hormone)
Οι Τ3 και Τ4 παράγονται από το θυρεοειδή αδένα. Για την παραγωγή αυτών των ορμονών, οι οποίες περιέχουν ιώδιο, ο θυρεοειδής συγκεντρώνει το ιώδιο που κυκλοφορεί στο αίμα και το ενσωματώνει σε μια πρωτεΐνη, τη θυρεοσφαιρίνη, από την οποία στη συνέχεια παράγονται οι ορμόνες Τ3 και Τ4. Το ιώδιο είναι απαραίτητο για την παρασκευή των θυρεοειδικών ορμονών, γι’ αυτό και η διατροφή μας πρέπει να περιέχει καθημερινά περισσότερα από 0,1mg ιωδίου.
Η ορμόνη TRH παράγεται από τον υποθάλαμο και δρα στην υπόφυση η οποία εκκρίνει με τη σειρά της την TSH, της οποίας ο ρόλος είναι καθοριστικός: η ορμόνη αυτή ονομάζεται θυρεοειδοτρόπος ορμόνη και ρυθμίζει την ποσότητα των θυρεοειδικών ορμονών που εκκρίνονται από το θυρεοειδή αδένα.